یگان‌های ویژه نیروی انتظامی از منحصربفردترین یگان‌های عملیاتی پلیس ایران می‌باشد. کنترل اجتماعات، مبارزه و برخورد با اغتشاشات و تجمعات غیر قانونی، مشارکت در عملیات‌های ویژه (گروگانگیری، بمب گذاری، طرح‌های پاکسازی و...)، اعزام نیرو و امداد رسانی به دیگر واحدهای پلیس کشور از جمله وظایف عمده یگان های ویژه ناجا می‌باشد. از واحدهای این یگان می‌توان به واحد ضداغتشاش ، واحد زنان ، واحد اسواران (اسب سواران)، باشگاه براق که مسئولیت آموزش چتربازی،پاراگلایدر ،سقوط آزاد، موتور سواری کارکنان وسایر مردم را به عهده دارد واحد رهایی گروگان، واحد سپکا (سگ‌های پلیس)، واحد دریایی واحد چک وخنثی سازی بمب وتله های انفجاری
ماموریت‌ها
یگان های ویژه نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران برای استقرار نظم و امنیت و تامین آسایش عمومی و فردی موظف است ساز و کاری را تهیه تا با بهره گیری از فنون و دانش کنترل اجتماعات نسبت به کنترل مناسب اجتماعات و گروه های برهم زننده امنیت جامعه، که با اهداف و توطئه های از پیش تعیین شده دسیسه گران در گوشه و کنار جامعه اتفاق افتد اقدام نماید. ماموریت‌های نیروهای یگان ویژه در سه بخش مختلف تقسیم شده‌است:۲
وضعیت سفید: در وضعیت عادی هیچ‌گونه رویدادی که موجب برهم‌خوردن نظم عمومی جامعه شود، اتفاق نیفتاده‌است و تمام سازمان‌ها خدمات روزانه خود را ارائه می‌دهند. در این شرایط وظایف این نیرو در برقراری نظم و امنیت مسابقات ورزشی خلاصه می‌شود. نیروهای یگان ویژه با لباس های ورزشی در ورزشگاههای کشور حضور یافته و به جهت جلوگیری از ایجاد جو امنیتی در ورزشگاهها، از پوشش و نام «یگان ایمنی ورزشگاهها» استفاده می کنند.
وضعیت خاکستری: در وضعیت غیر عادی، برخی بی‌نظمی‌ها، تخلف‌ها و جرایم مخل نظم و امنیت جامعه در مراحل اولیه می‌باشند و نیروهای این یگان می‌بایست به عنوان کمک‌رسان و یاری‌دهنده سایر نیروهای درگیر باشند. از مصادیق این وضعیت می‌توان به امدادرسانی به افراد در معرض بلایای طبیعی، تسهیل ترافیک، رهایی گروگان و مقابله با حملات تروریستی را نام برد.
وضعیت زرد و قرمز: در این دو مرحله، وضعیت انتظامی و امنیتی جامعه به علت وقوع تخلفات و بی‌نظمی‌های گسترده خارج از کنترل نیروهای انتظامی عادی بوده و جان و مال شهروندان به طور گسترده در معرض تعرض و خطر می‌باشد. وقوع اغتشاشات وسیع و برنامه‌ریزی‌شده با هدف مقابله با دولت و حکومت مرکزی از جمله این موارد است که نیروهای این یگان موظف به دخالت و مقابله هستند.
واحد اسواران
ایجاد پلیس اسب سوار یا (اسواران) از سوی پلیس در اردیبهشت سال ۱۳۹۲ شروع شد. پلیس ابتدا با خرید ده اسب از بندر ترکمن فعالیت خود را با آموزش ماموران پلیس شروع کرد. واحد اسواران نیروی انتظامی در باشگاه براق در کنار دانشگاه علوم انتظامی در تهران ایجاد شد. اسب‌های یگان ویژه نیروی انتظامی از نژادهای ترکمن، عرب، کرد و دو اسب از نژاد انگلیسی است. سرهنگ فرزاد کیانیان نخستین فرمانده یگان اسواران نیروی انتظامی، در مورد دلیل استفاده از نژادهای انگلیسی در یگان ویژه گفت که "اسب‌های عرب زینتی، اسب‌های کرد قدرتی و اسب‌های ترکمن سرعتی هستند، اسب‌های انگلیسی در عین اینکه از سایر اسب‌ها آرام‌تر هستند، به دلیل جثه بزرگ در اغتشاشات برای ایجاد جو روانی و برقراری آرامش موثر خواهند بود."۳
وظایف
پلیس اسب سوار ایران (اسواران) که برای استفاده در "اغتشاشات" ایجاد شده است کلاس های آموزش اسب سواری برای عموم راه اندازی کرده و تیم این یگان خود را برای شرکت در مسابقات چوگان و پرش با اسب در نیمه دوم سال ۱۳۹۳ آماده می‌کند. وظایف متعددی برعهده این یگان است، اما کنترل اجتماعات، شرکت در مانور و رژه‌ها و همچنین افزایش آمادگی بدنی ماموران از جمله آن است. از این یگان در سالهای آینده در رژه‌های تشریفاتی و استادیوم آزادی استفاده می‌شود و فعلا در اغتشاشات استفاده نخواهد شد چرا که اسب‌ها باید تربیت شوند و در حال حاضر اجتماعی کردن اسب‌ها در دستور کار قرار دارد. همچنین قرار است در آینده نیز این اسب‌ها برای آموزش مرزبانی نیز استفاده شوند. نیروی انتظامی به دنبال توسعه یگان اسواران است و به گفته فرمانده یگان اسواران، یگان غرب کشور و آذربایجان غربی در حال راه‌اندازی است.
نوپو۱ که نام اختصاری نیروی ویژه پاسداران ولایت۲ یا نیروی ویژهٔ پاد وحشت است، در اصطلاح بین‌المللی نیروی ضد تروریسم می‌باشد، یکی از نیروهای یگان ویژه نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران است که برای عملیات‌های ضد تروریستی و رهایی گروگان و سرکوب شورش‌های شهری استفاده می‌شود.۳ اعضای نوپو به دلیل داشتن یونیفورم سیاه رنگ به سیاه‌جامگان نیز معروف شده‌اند.نیازمند منبع
رایج‌ترین باور نادرست در مورد نوپو، تلقی آن به عنوان «یگان ویژه نیروی انتظامی ایران» باشد. این در حالی است که واحد نوپو یگان ویژه پلیس نیست و «یکی از» زیرمجموعه‌های آن محسوب می‌شود. نیروهای ویژه پلیس، در سه یگان «موسی بن جعفر»، «امام خمینی» و «امیرالمؤمنین» سازماندهی شده‌اند که نوپو، زیرمجموعه آخری محسوب می‌شود.۴
نوپو در جریان تهاجم شبانه به کوی دانشگاه در ۱۸ تیر ۱۳۷۸ نیز نقش داشت. سرهنگ ارجمندی فرمانده وقت نوپو متهم ردیف سوم در دادگاه حادثه کوی دانشگاه بود و به اینکه دستور ورود به کوی و دستگیری و ضرب و شتم دانشجویان را به نیروهای رسمی خود و لباس شخصی‌های تحت امر خود داده‌است اعتراف و از تصمیم خود دفاع کرد.۵
مأموریت واحد نوپو، در رهایی گروگان و مقابله با عملیات‌های تروریستی خلاصه می‌شود و مأموران این واحد برای آمادگی هرچه بیشتر، آموزش‌های ویژه‌ای شامل چترریزی، تیراندازی، پرش از ساختمان، راپل، غواصی، سکان داری، پرواز با پاراگلایدر و همچنین دوره‌هایی موسوم به آبی و خاکی را پشت سر می‌گذارند. .
شکل گیری و آغاز بکار
قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، مأموریت‌های رهایی گروگان و ضدتروریستی در اختیار تیپ ۶۵ نوهد قرار داشت و تشکیل آن نیز به زمان قبل از انقلاب بازمی‌گردد که ۳۳ نفر از افراد تیپ ۶۵ توسط کارشناسان خارجی، انتخاب شدند و تحت آموزش قرار گرفتند اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، این نیاز در نیروی انتظامی دیده شد تا نیروهای ویژه‌ای با هدف انجام «مأموریت‌های رهایی گروگان و ضدتروریست» آموزش دیده شوند. نوپو در سال ۷۴ به شکل منسجم‌تری درآمد و در سال ۷۶ وظیفه مقابله با تیم‌های تروریستی به این واحد سپرده شد که کمیته بازنشستگان تیپ ۶۵ نوهد نیز در آموزش این نیروها، کمک بسیاری در ابتدای امر داشتند و ادامه این راه توسط خود نیروهای انتظامی جمهوری اسلامی ایران طی شد.۷
فرماندهان
سرهنگ محمود محمودی تا سال ۱۳۹۱ سپس سرهنگ محمد طراقیه تا تیر ۱۳۹۳ و سرهنگ حسین امجدیان از ۳۱ تیر ۱۳۹۳ تا کنون۸۹
ماموریت‌ها
یگان های ویژه نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران برای استقرار نظم و امنیت و تامین آسایش عمومی و فردی موظف است ساز و کاری را تهیه تا با بهره گیری از فنون و دانش کنترل اجتماعات نسبت به کنترل مناسب اجتماعات و گروه های برهم زننده امنیت جامعه، که با اهداف و توطئه های از پیش تعیین شده دسیسه گران در گوشه و کنار جامعه اتفاق افتد اقدام نماید. ماموریت‌های نیروهای یگان ویژه در سه بخش مختلف تقسیم شده‌است:۲
وضعیت سفید: در وضعیت عادی هیچ‌گونه رویدادی که موجب برهم‌خوردن نظم عمومی جامعه شود، اتفاق نیفتاده‌است و تمام سازمان‌ها خدمات روزانه خود را ارائه می‌دهند. در این شرایط وظایف این نیرو در برقراری نظم و امنیت مسابقات ورزشی خلاصه می‌شود. نیروهای یگان ویژه با لباس های ورزشی در ورزشگاههای کشور حضور یافته و به جهت جلوگیری از ایجاد جو امنیتی در ورزشگاهها، از پوشش و نام «یگان ایمنی ورزشگاهها» استفاده می کنند.
وضعیت خاکستری: در وضعیت غیر عادی، برخی بی‌نظمی‌ها، تخلف‌ها و جرایم مخل نظم و امنیت جامعه در مراحل اولیه می‌باشند و نیروهای این یگان می‌بایست به عنوان کمک‌رسان و یاری‌دهنده سایر نیروهای درگیر باشند. از مصادیق این وضعیت می‌توان به امدادرسانی به افراد در معرض بلایای طبیعی، تسهیل ترافیک، رهایی گروگان و مقابله با حملات تروریستی را نام برد.
وضعیت زرد و قرمز: در این دو مرحله، وضعیت انتظامی و امنیتی جامعه به علت وقوع تخلفات و بی‌نظمی‌های گسترده خارج از کنترل نیروهای انتظامی عادی بوده و جان و مال شهروندان به طور گسترده در معرض تعرض و خطر می‌باشد. وقوع اغتشاشات وسیع و برنامه‌ریزی‌شده با هدف مقابله با دولت و حکومت مرکزی از جمله این موارد است که نیروهای این یگان موظف به دخالت و مقابله هستند.
واحد اسواران
ایجاد پلیس اسب سوار یا (اسواران) از سوی پلیس در اردیبهشت سال ۱۳۹۲ شروع شد. پلیس ابتدا با خرید ده اسب از بندر ترکمن فعالیت خود را با آموزش ماموران پلیس شروع کرد. واحد اسواران نیروی انتظامی در باشگاه براق در کنار دانشگاه علوم انتظامی در تهران ایجاد شد. اسب‌های یگان ویژه نیروی انتظامی از نژادهای ترکمن، عرب، کرد و دو اسب از نژاد انگلیسی است. سرهنگ فرزاد کیانیان نخستین فرمانده یگان اسواران نیروی انتظامی، در مورد دلیل استفاده از نژادهای انگلیسی در یگان ویژه گفت که "اسب‌های عرب زینتی، اسب‌های کرد قدرتی و اسب‌های ترکمن سرعتی هستند، اسب‌های انگلیسی در عین اینکه از سایر اسب‌ها آرام‌تر هستند، به دلیل جثه بزرگ در اغتشاشات برای ایجاد جو روانی و برقراری آرامش موثر خواهند بود."۳
وظایف
پلیس اسب سوار ایران (اسواران) که برای استفاده در "اغتشاشات" ایجاد شده است کلاس های آموزش اسب سواری برای عموم راه اندازی کرده و تیم این یگان خود را برای شرکت در مسابقات چوگان و پرش با اسب در نیمه دوم سال ۱۳۹۳ آماده می‌کند. وظایف متعددی برعهده این یگان است، اما کنترل اجتماعات، شرکت در مانور و رژه‌ها و همچنین افزایش آمادگی بدنی ماموران از جمله آن است. از این یگان در سالهای آینده در رژه‌های تشریفاتی و استادیوم آزادی استفاده می‌شود و فعلا در اغتشاشات استفاده نخواهد شد چرا که اسب‌ها باید تربیت شوند و در حال حاضر اجتماعی کردن اسب‌ها در دستور کار قرار دارد. همچنین قرار است در آینده نیز این اسب‌ها برای آموزش مرزبانی نیز استفاده شوند. نیروی انتظامی به دنبال توسعه یگان اسواران است و به گفته فرمانده یگان اسواران، یگان غرب کشور و آذربایجان غربی در حال راه‌اندازی است.
نوپو۱ که نام اختصاری نیروی ویژه پاسداران ولایت۲ یا نیروی ویژهٔ پاد وحشت است، در اصطلاح بین‌المللی نیروی ضد تروریسم می‌باشد، یکی از نیروهای یگان ویژه نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران است که برای عملیات‌های ضد تروریستی و رهایی گروگان و سرکوب شورش‌های شهری استفاده می‌شود.۳ اعضای نوپو به دلیل داشتن یونیفورم سیاه رنگ به سیاه‌جامگان نیز معروف شده‌اند.نیازمند منبع
رایج‌ترین باور نادرست در مورد نوپو، تلقی آن به عنوان «یگان ویژه نیروی انتظامی ایران» باشد. این در حالی است که واحد نوپو یگان ویژه پلیس نیست و «یکی از» زیرمجموعه‌های آن محسوب می‌شود. نیروهای ویژه پلیس، در سه یگان «موسی بن جعفر»، «امام خمینی» و «امیرالمؤمنین» سازماندهی شده‌اند که نوپو، زیرمجموعه آخری محسوب می‌شود.۴
نوپو در جریان تهاجم شبانه به کوی دانشگاه در ۱۸ تیر ۱۳۷۸ نیز نقش داشت. سرهنگ ارجمندی فرمانده وقت نوپو متهم ردیف سوم در دادگاه حادثه کوی دانشگاه بود و به اینکه دستور ورود به کوی و دستگیری و ضرب و شتم دانشجویان را به نیروهای رسمی خود و لباس شخصی‌های تحت امر خود داده‌است اعتراف و از تصمیم خود دفاع کرد.۵
مأموریت واحد نوپو، در رهایی گروگان و مقابله با عملیات‌های تروریستی خلاصه می‌شود و مأموران این واحد برای آمادگی هرچه بیشتر، آموزش‌های ویژه‌ای شامل چترریزی، تیراندازی، پرش از ساختمان، راپل، غواصی، سکان داری، پرواز با پاراگلایدر و همچنین دوره‌هایی موسوم به آبی و خاکی را پشت سر می‌گذارند. .
شکل گیری و آغاز بکار
قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، مأموریت‌های رهایی گروگان و ضدتروریستی در اختیار تیپ ۶۵ نوهد قرار داشت و تشکیل آن نیز به زمان قبل از انقلاب بازمی‌گردد که ۳۳ نفر از افراد تیپ ۶۵ توسط کارشناسان خارجی، انتخاب شدند و تحت آموزش قرار گرفتند اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، این نیاز در نیروی انتظامی دیده شد تا نیروهای ویژه‌ای با هدف انجام «مأموریت‌های رهایی گروگان و ضدتروریست» آموزش دیده شوند. نوپو در سال ۷۴ به شکل منسجم‌تری درآمد و در سال ۷۶ وظیفه مقابله با تیم‌های تروریستی به این واحد سپرده شد که کمیته بازنشستگان تیپ ۶۵ نوهد نیز در آموزش این نیروها، کمک بسیاری در ابتدای امر داشتند و ادامه این راه توسط خود نیروهای انتظامی جمهوری اسلامی ایران طی شد.۷
فرماندهان
سرهنگ محمود محمودی تا سال ۱۳۹۱ سپس سرهنگ محمد طراقیه تا تیر ۱۳۹۳ و سرهنگ حسین امجدیان از ۳۱ تیر ۱۳۹۳ تا کنون۸۹