شیر آسیایی (نام علمی: Panthera leo persica)، که با نامهای شیر ایرانی، شیر هندی و شیر اورآسیایی نیز خوانده میشود،۲۳۴ زیر گونهای از شیرها میباشد که هم اکنون تنها در جنگل گیر در گجرات هند یافت میشود؛ جاییکه «شیر هندی» نامیده میشود.۵۶
این زیرگونه از شیر زمانی از ایتالیا و یونان در ساحل دریای مدیترانه تا شمال شرقی هندوستان شامل ایران و شبهجزیره عربستان و آسیای میانه پراگندگی داشت اما شکار بیش از حد، آلودگی آبها و کاهش شدید طعمههای این جانور به نابودی آنها منجر شده تا جائیکه امروزه تنها جمعیت باقیمانده اینگونه شیر در هند یافت میشود. بر پایه سرشماری سال ۲۰۱۰ حکومت ایالتی گجرات ۴۱۱ قلاده شیر مشاهده شدهاند که ۵۲ قلاده نسبت به پنج سال قبل افزایش داشتهاست.۷
شیر آسیایی یکی از دو زیرگونهٔ در حال حیات شیر است که امروزه به طور طبیعی تنها در جنگل گیر در گجرات، هندوستان زندگی میکند.
شیر آسیایی کوچکتر و سبکتر از همتای آفریقایی خود است. این جانور در کنار ببر بنگال، پلنگ هندی، پلنگ برفی، و پلنگ ابری یکی از پنج گربهسان بزرگ هند است
انقراض در ایران
شیر در گذشته در دشتهای ایران بسیار فراوان بود و نماد ملی ایران هم محسوب میشد. بیهقی در قرن چهارم و پنجم هجری حوالی بلخ را به عنوان شکارگاهی معرفی میکند که مسعود غزنوی به شکار شیر میرفته و در یک روز ۸ شیر شکار کرده است؛ مسالهای که با توجه به ادوات شکار آن روز کمی غریب و بعید به نظر میرسد. حمدالله مستوفی هم در ۷۴۰ هجری قمری کامفیروز در نزدیکی شیراز را معدن شیر توصیف کرده است.
اطلاعات ذکر شده سفرنامهها و گزارشهای محققان نشان میدهد که تا حدود ۱۵۰ سال قبل این حیوان در شمال خوزستان و جنوب فارس تا بوشهر حضور داشتهاست. دشت ارژن از بهترین زیستگاههای شیر بود. بلنفورد جانورشناس معروف در قرن نوزدهم مینویسد: «هر سال تعداد ۴ تا ۵ شیر در منطقه دشت ارژن شکار میشد و بچه شیرها را در بازار شیراز بفروش میرساندند.»
بر اساس یک روایت آخرین شکار شیر در ایران توسط ظلالسلطان پسر ناصرالدین شاه انجام شده است اما خود او در خاطراتش (که در ۱۳۲۳ ه. ق تنظیم شده) به حسرت در شکار شیر اشاره کردهاست. ظلالسلطان که شکارکشیهای دیوانهوار او بسیار معروف است در این کتاب گفته که در دشت ارژن به شکار شیر میرود و علیرغم جرگه کردن منطقه با ۱۰ هزار نفر، موفق نمیشود شیری شکار کند. او همچنین ضمن توصیف رود قرهآغاج (در جنوب شیراز) مینویسد: «شیر فراوان و زیاد است ولی از قراری که شنیدم به قرب پانزده سال است که دیگر هیچ شیری در شیراز دیده نشده است.» به علاوه این شاهزاده قاجار به منطقه کامفیروز اشاره میکند که با سران ایل قشقایی برای شکار شیر میرود آنها دو شیر شکار میکنند اما ظلالسلطان دست خالی برمیگردد.
گزارشهایی از مشاهده شیر در اواسط قرن بیستم هم در دست است. مشاهده یک ماده شیر در سال ۱۹۴۱ یا ۴۲ در ۶۴ کیلومتری شمال دزفول توسط یک نقشهبردار هندی قشون انگلیس یکی از آخرین گزارشهاست.۸ بر اساس یکی از منابع برای واپسین بار شیر ایرانی در پیرامون دزفول از سوی مهندسان آمریکایی که مشغول ساخت راه آهن در خوزستان بودند دیده شدهاست و احتمالاً تا چند سال پس از آن نیز چنین شیری در ایران وجود داشتهاست.۹۱۰ یکی از تفاوتهای شیر ایرانی با شیر آفریقایی وجود چروک در پوست آن در ناحیه زیر شکم میباشد.
شیر ایرانی در هنر
در نقش برجستههای تخت جمشید، تصاویری از شیر ایرانی، در حال شکار گاوی نر و یا پادشاه هخامنشی در حال شکار شیر ایرانی، روی سنگها حجاری شدهاست. در اردبیل ورودی مقبره شیخ جبرائیل پدر شیخ صفیالدین اردبیلی نقوشی از شیر ایرانی دیده میشود.۱۱
در گورستانی در «زلقی» واقع در شرق لرستان سنگ قبرهایی با مجسمه شیر ایستاده و غران موسوم به «شیر سنگی» یا به گویش محلی «بردشیر» وجود دارد که تحت حفاظت میراث فرهنگی استان لرستان قرار دارد. شهرستان ایذه در شمال خوزستان میزبان شیرهای سنگی است. در روستای کوهباد قبرهای قدیمی با سنگ قبرهایی به شکل شیر ایرانی با آیاتی ازقرآن و شمشیر علی بن ابیطالب ذوالفقار روی تنه شیرها تزیین شدهاست.۱۱
در نقوش شکارگاهها و فرشهای دستباف ایرانی شیرهای ایرانی دیده میشوند. در مینیاتورهای خمسه نظامی بهرام گور در حال شکار شیر ایرانی به تصویر کشیده شدهاست.
شیر آسیایی (نام علمی: Panthera leo persica)، که با نامهای شیر ایرانی، شیر هندی و شیر اورآسیایی نیز خوانده میشود،۲۳۴ زیر گونهای از شیرها میباشد که هم اکنون تنها در جنگل گیر در گجرات هند یافت میشود؛ جاییکه «شیر هندی» نامیده میشود.۵۶
این زیرگونه از شیر زمانی از ایتالیا و یونان در ساحل دریای مدیترانه تا شمال شرقی هندوستان شامل ایران و شبهجزیره عربستان و آسیای میانه پراگندگی داشت اما شکار بیش از حد، آلودگی آبها و کاهش شدید طعمههای این جانور به نابودی آنها منجر شده تا جائیکه امروزه تنها جمعیت باقیمانده اینگونه شیر در هند یافت میشود. بر پایه سرشماری سال ۲۰۱۰ حکومت ایالتی گجرات ۴۱۱ قلاده شیر مشاهده شدهاند که ۵۲ قلاده نسبت به پنج سال قبل افزایش داشتهاست.۷
Bristol.zoo.lion.yawns.arp.jpg
شیر آسیایی یکی از دو زیرگونهٔ در حال حیات شیر است که امروزه به طور طبیعی تنها در جنگل گیر در گجرات، هندوستان زندگی میکند.
شیر آسیایی کوچکتر و سبکتر از همتای آفریقایی خود است. این جانور در کنار ببر بنگال، پلنگ هندی، پلنگ برفی، و پلنگ ابری یکی از پنج گربهسان بزرگ هند است.
